| Kontakt: pzh@pzh.gov.pl

Kleszczowe zapalenie mózgu jest ciężką postacią zakażenia wywołanego przez wirusa KZM, który występuje endemicznie na terenie naszego kraju, a zakażenie przenoszone jest przez kleszcze, głównie Ixodes ricinus. Najczęściej wykrywano aktywność tego wirusa w regionie Północno-wschodniej Polski: w województwie Podlaskim i Warmińsko-Mazurskim, gdzie liczba przypadków KZM jest również najwyższa – każdego roku stanowi odpowiednio ok. 45% i 25% wszystkich zgłoszonych zachorowań na KZM. Wirusa wykrywano także w innych regionach: w Lubelskim, Śląskim, Wielkopolskim i Zachodnio-Pomorskim oraz w Centralnej Polsce, jednak nie zawsze wykrycie obecności wirusa pokrywało się ze wzrostem zgłoszonych przypadków KZM. Jest to zjawisko, które wymaga dodatkowych badań nad czynnikami które mogą wpływać na tę zależność.

Jednym z elementów, które powinno się uwzględnić jest podtyp wirusa kleszczowego zapalenia mózgu (Tick Borne Encephalitis Virus, TBEV). Zakażenia wywołane podtypem Syberyjskim (TBEV-Sib) i Dalekowschodnim (TBEV-FE) charakteryzują się znacznie wyższą śmiertelnością oraz znacznie poważniejszymi neurologicznymi powikłaniami w przebiegu zachorowania niż podczas zakażenia podtypem Europejskim (TBEV-CE). Na terenie Polski oraz Europy dominuje wirus typu TBEV-CE, natomiast wirusy podtypu Syberyjskiego i Dalekowschodniego aktywne są na terenach Rosji (Syberia), na Dalekim Wschodzie, w Mongolii, Kazachstanie i Kirgistanie. W ostatnich latach zaobserwowano ekspansję wirusa podtypu Syberyjskiego na zachód. W 2015r. w Finlandii stwierdzono 2 zgony w wyniku zakażenia wirusem TBEV-Sib. Także w Moskwie w ostatnim czasie stwierdzano zakażenia tym wirusem. Równolegle stwierdzano rozszerzanie się zasięgu występowania kleszczy z gatunku I. persulcatus, który jest wektorem TBEV-Sib. Ostatnio wykryto je na półwyspie Skandynawskim oraz w krajach nadbałtyckich. Innym problemem jest możliwość współwystępowania dwóch typów wirusa TBEV na jednym terenie oraz adaptacja wirusa do nowego wektora – takie zjawisko prawdopodobnie ma obecnie miejsce na wyspach Archipelagu Kotka w Finlandii, gdzie wykrywano wirusa TBEV-Sib w I. ricinus a TBEV-CE w I. persulcatus. Współwystępowanie 2 typów wirusa TBEV oraz adaptacja do nowych wektorów może stać się przyczyną ekspansji nowego typu wirusa na tereny Europy co wiązać się będzie ze znacznie wyższą zachorowalnością i śmiertelnością. Wykazano bowiem brak krzyżowej ochrony przed zachorowaniem wywołanym jednym typem wirusa po szczepieniu przeciw drugiemu typowi wirusa KZM. 

Innym elementem, który być może wynika ze zmian klimatycznych jest różny rozkład zachorowań w poszczególnych kwartałach w latach. Ogółem liczba zgłoszonych przypadków kleszczowego zapalenia mózgu w Polsce wahała się w ostatnich 5 latach od 149 do 283. Najwięcej zachorowań zgłaszanych jest zwykle w III kwartale i stanowią one ok. 46-58% wszystkich przypadków w danym roku, jednak w 2017 r. 50% zachorowań zgłoszono w IV kwartale. Jednym z możliwych wyjaśnień tego zjawiska jest tzw. wyjątkowo ciepła jesień i zima 2017. Ponadto pojawianie się w Europie i wzrost aktywności TBEV-Sib wraz z introdukcją I. persulcatus, a także ewentualna adaptacja tego wirusa do I. ricinus oraz współwystępowanie dwóch podtypów wirusów TBEV powoduje konieczność monitorowania zachorowań na kzm w celu zidentyfikowania zakażeń podtypem TBEV-Sib charakteryzujących się ciężkim przebiegiem i wysoką śmiertelnością.

Przewiduje się, że zmiany reżimu termiczno-opadowego, w tym łagodniejsze zimy i bardziej deszczowe lata, mogą spowodować na obszarze Polski rozszerzenie zasięgu występowania wektorów chorób zakaźnych, wydłużenia okresu ich aktywności oraz zwiększenia wielkości populacji. Zjawiska te w połączeniu ze zwiększającą się mobilnością ludzi, ułatwiają szybsze wprowadzanie i rozprzestrzenianie się chorób wektorowych z terenów endemicznych na tereny wolne od zachorowań. Obserwuje się zmiany w występowaniu kleszczy, jednego z głównych wektorów różnych patogenów wywołujących choroby u ludzi i zwierząt.

Zmiana klimatu ma nie tylko bezpośredni wpływ na cykle życiowe kleszczy. Zmiana klimatu powoduje także migracje ludności i osadnictwo na nowych terenach, powstawanie nowych ekosystemów, większą różnorodność biologiczną, powstawanie nowych szlaków migracyjnych ptaków, modyfikacje w użytkowaniu gruntów i zmiany pokrycia roślinnością terenu, zmianę wzorców behawioralnych u ludzi. Złożony łańcuch procesów sprawia, że określenie najbardziej istotnych czynników odpowiedzialnych za zmiany w występowaniu poszczególnych chorób są często trudne do ustalenia. Niewątpliwie jednak zmiany klimatyczne do tych czynników należą.

 

Skip to content