BORELIOZA Z LYME - DEFINICJA
Borelioza z Lyme jest wieloukładową chorobą zakaźną, wywoływaną przez krętki Borelia burgdorferi sensu lato, z których objawy choroby najczęściej wywołują B. burgdorferii sensu stricto, B. afzeli, B. garini (genogatunki patogenne). Na terenie Polski dominują zakażenia krętkami B. afzeli i garini. Jest to zakażenie odzwierzęce przenoszone przez kleszcze.
PRZENOSZENIE
Wektorem przenoszącym zakażenie B. burgdorferi na człowieka i zwierzęta są różne gatunki kleszczy z rodzaju Ixodes. Występuje on na terenie całego kraju, na obszarach o średnim poziome wilgotności, głównie w lasach mieszanych i liściastych, na ich obrzeżach oraz na łąkach w pobliżu lasów. Z uwagi na obserwowane ocieplenie klimatu i łagodniejsze zimy, okres aktywności kleszczy wydłużył się i obecnie trwa od lutego/marca do listopada.
Najbardziej narażonymi na zakażenie grupami ze względu na wykonywany zawód lub hobby są:
⦁ pracownicy leśni,
⦁ rolnicy,
⦁ żołnierze,
⦁ biolodzy pracujący w środowisku naturalnym,
⦁ wykonujący inne prace w terenie np. elektromonterzy prowadzący i nadzorujący linie energetyczne, pracownicy wykonujący melioracje
⦁ uprawiający hobby i wykonujący inne czynności w czasie wolnym od pracy. Dotyczy to myśliwych, wędkarzy, uczestników atrakcji przyrodniczo-krajoznawczych, uczestników obozów przetrwania, zbieraczy runa leśnego.
Ryzyko występuje też w środowisku przydomowym, u osób podejmujących aktywność fizyczną na świeżym powietrzu, wśród roślinności, która sprzyja przetrwaniu kleszczy (ogrodnictwo).
Tereny naturalnego bytowania kleszczy w środowisku, a więc grunty orne, sady, łąki i pastwiska, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione wg danych z 2017 roku stanowią 88,7% powierzchni Polski
Zakażenia krętkami Borrelia burgdorferi w grupach ryzyka, a szczególnie u pracowników nadleśnictw na terenie Polski wykrywane są z różną częstością. Przeciwciała IgM i/lub IgG dla antygenów Borrelia. w nadleśnictwach Dolnego Śląska wykazano u 22% leśników, na terenach Niziny Południowopodlaskiej i Polesia Lubelskiego u 55% leśników i 28% rolników, u 30-45% leśników w podkarpackim, u 40% leśników w Podlaskim i 21% w Świętokrzyskim.
OBJAWY
Zakażenie ma charakter postępującej choroby, w której można wyodrębnić kolejne jej stadia. We wczesnej fazie (I stadium), po kilku dniach lub tygodniach od chwili zakażenia, pojawia się rumień wędrujący, któremu mogą towarzyszyć objawy grypopodobne. Bez leczenia zmiana ta ustępuje zwykle po kilku tygodniach lub miesiącach. Oprócz typowej formy, rumień może też występować jako siniejąca pod wpływem ucisku plama, wykazująca cechy złuszczania lub stwardnienia. Czasami w części centralnej można stwierdzić niewielką grudkę lub pęcherzyk. Rumień wędrujący jest najczęściej owalny, ale może też przybierać nieregularny kształt.
W różnicowaniu EM należy brać pod uwagę: odczyn miejscowy po ukłuciu przez owady, pokrzywkę, rumień obrączkowaty, kontaktowe zapalenie skóry.
(Zdjęcie) Rumień wędrujący i rzadka postać boreliozy pseudochłoniak boreliozowy (na płatku usznym).
Źródło: zdj. NIZP-PZH, S. Weinberg et al. Col. Atlas of Ped. Dermatol. 2008, Stanek et al. Vien. Klin. Wochenschr. 1996.
W II stadium dochodzi do zakażenia wielu narządów i układów; pojawiają się dolegliwości ze strony: ośrodkowego lub obwodowego układu nerwowego (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i korzeni nerwowych (zespół Garin-Bujadoux-Bannwartha) oraz jednostronnego lub obustronnego porażenia nerwu VII) układu kostno-stawowego (krótkotrwałe epizody bólów mięśniowo-stawowych, dotyczą zwykle jednego lub 2-3 stawów zwykle kolanowych, rzadziej skokowych, łokciowych, ramiennych i biodrowych, główne objawy to obrzęk, bolesność i zaczerwienienie) układu krążenia (zaburzenia przewodnictwa z występowaniem bloków przedsionkowo-komorowych I, II i III stopnia, bloki zatokowe, blok lewej odnogi pęczka Hisa, pobudzenia i częstoskurcze komorowe).
Późna borelioza z Lyme (III stadium) charakteryzuje się nieodwracalnymi zmianami stawowymi, uszkodzeniem układu nerwowego w postaci encefalopatii lub uszkodzeniem nerwów czaszkowych, obwodowych, a także przewlekłym zanikowym zapaleniem skóry.
DIAGNOZA
Rozpoznanie boreliozy z Lyme opiera się na stwierdzeniu charakterystycznych objawów klinicznych i wywiadu (kontakt z kleszczami). Podstawą rozpoznania laboratoryjnego boreliozy z Lyme są badania serologiczne. Zalecana jest diagnostyka dwustopniowa polegająca na oznaczeniu w pierwszym etapie poziomu przeciwciał testami serologicznymi o wysokiej czułości (test ELISA), a następnie, na weryfikacji wyników dodatnich lub wątpliwie dodatnich testem Western-blot. Zbyt wczesne wykonanie badania prowadzi do uzyskania wyniku fałszywie ujemnego.
Rumień wędrujący nie wymaga potwierdzenia laboratoryjnego, gdyż przeciwciała są wykrywane po 2-4 tygodniach od chwili jego pojawienia się.
Testy serologiczne powinny być zlecane jedynie w przypadku uzasadnionego podejrzenie boreliozy. Dodatni wynik serologii (ELISA i Western blot) przy braku lub występowaniu niecharakterystycznych objawów boreliozy z Lyme nie powinien być powodem rozpoczęcia antybiotykoterapii.
Fałszywie dodatnie wyniki mogą być spowodowane bezobjawowym zwalczeniem zakażenia, kontaktem z niepatogennym genogatunkiem Borelli, krzyżowymi reakcjami z innymi bakteriami.
Rozpoznanie boreliozy z Lyme opiera się na: objawach klinicznych (opisane powyżej), wywiadzie epidemiologicznym (ukłucie przez kleszcza, przebywanie na terenie endemicznym) oraz potwierdzeniu zakażenia metodami diagnostycznymi – pośrednimi (testy serologiczne) – najczęściej stosowanymi lub bezpośrednimi (PCR) – rzadko stosowanymi ze względu na niską czułość.
Pozytywne wyniki testu ELISA oraz Western blot potwierdzają rozpoznanie.